Badania przesiewowe słuchu i głosu u dzieci w wieku 7 lat z terenów wiejskich i małych miast województw Polski wschodniej
W okresie od 10 marca do 18 czerwca 2008 r. Instytut Fizjologii i Patologii Słuchu wraz z Kasą Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego i Stowarzyszeniem Przyjaciół Osób Niesłyszących i Niedosłyszących "Człowiek-Człowiekowi" realizował program pt. "Badania przesiewowe słuchu i głosu u dzieci w wieku 7 lat z terenów wiejskich i małych miast województw Polski wschodniej".
 |
 |
Badania prowadzono w szkołach podstawowych w gminach wiejskich i miejsko-wiejskich (do 5 000 mieszkańców) w województwach: lubelskim, małopolskim, mazowieckim, podkarpackim, podlaskim, świętokrzyskim i warmińsko- mazurskim.
W sumie, w okresie 3 miesięcy wykonano badania przesiewowe u 92 634 dzieci, z czego 87% stanowiły dzieci klas I, a pozostałe 13% to dzieci z klas starszych, które zostały zgłoszone do badań przez nauczycieli lub rodziców.
Badania wykonano w 5 045 szkołach, co stanowi 88,4% ogólnej liczby szkół, do których adresowany był program, a odsetek dzieci w wieku 7 lat, u których wykonano badania przesiewowe, w odniesieniu do planu, wyniósł 84,3%, co należy uznać za wynik bardzo dobry. O skali trudności realizacji programu niech świadczy fakt, że w 70,7% szkół liczba dzieci objętych badaniami nie przekraczała 20.
Warunkiem udziału w programie było wyrażenie pisemnej zgody na badania przez rodziców lub prawnych opiekunów dziecka. Przed rozpoczęciem badań do każdej szkoły dostarczono, za pośrednictwem gmin, pakiety z materiałami dla rodziców, które zawierały list do rodziców zachęcający do udziału w badaniach, informator o słuchu oraz formularz zgody na badania przesiewowe wraz z ankietą audiologiczną. Odsetek rodziców, którzy wyrazili zgodę na badania w odniesieniu do zakładanej liczby badań w poszczególnych szkołach wynosił 94,8%, co należy uznać za wynik znakomity, świadczący o zrozumieniu przez rodziców potrzeby wczesnego wykrywania wad słuchu i głosu.
W uzgodnionych z dyrekcjami szkół podstawowych terminach badania w szkołach wykonywali tzw. "badacze" - osoby specjalnie przeszkolone przed rozpoczęciem programu przez zespół Instytutu Fizjologii i Patologii Słuchu. W sumie na potrzeby programu przeszkolono 146 osób. Badania przeprowadzano podczas zajęć lekcyjnych, w cichych pomieszczeniach wskazanych przez dyrekcje szkół, za pomocą urządzenia o nazwie "Audiometr S". Urządzenie to, które zostało opracowane we współpracy Instytutu Fizjologii i Patologii Słuchu oraz Centrum Elektryfikacji i Automatyzacji Górnictwa - EMAG w Katowicach, zdobyło szereg prestiżowych nagród i wyróżnień na krajowych i międzynarodowych salonach wynalazczości. ]
W zależności od potrzeb urządzenie może być wyposażone w różne metody badań słuchu. Przy realizacji programu oceniano próg słyszenia w zakresie częstotliwości 250-8000 Hz, wykonywano badanie audiometrią mowy, oceniano funkcjonowanie centralnych ośrodków słuchowych oraz dokonywano nagrania głosu dziecka. Wyniki poszczególnych testów były gromadzone w bazie danych urządzenia, a następnie przesyłano je tego samego dnia za pomocą Internetu do centralnej bazy programu. Dzięki temu koordynator programu mógł codziennie kontrolować ilość i jakość wykonywanych badań w poszczególnych szkołach. Przesłane wyniki były automatycznie segregowane, a te, które nie spełniały kryterium normy były następnie przeglądane przez lekarzy specjalistów, którzy podejmowali decyzję o potrzebie dalszej diagnostyki. Z reguły tego samego dnia lub następnego wysyłano do rodziców dzieci z nieprawidłowymi wynikami badań przesiewowych słuchu informację o wyniku badania wraz z sugestią potrzeby wykonania dalszych badań diagnostycznych słuchu.
Należy podkreślić, że pod względem zasięgu, liczby dzieci objętych badaniami oraz czasu jego trwania, zrealizowany program można uznać jako unikalny w skali światowej. W dostępnym piśmiennictwie nie ma informacji o realizacji podobnego programu w odniesieniu do dzieci w wieku szkolnym.
Wysoki odsetek dzieci z wynikami wskazującymi na obecność zaburzeń przewodzeniowych, ślimakowych lub centralnych, uzyskany w programie, potwierdza wyniki wcześniejszych badań, a tym samym skalę problemu zaburzeń słuchu u dzieci i młodzieży w wieku szkolnym. Należy w tym miejscu podkreślić, że skala problemu, jeżeli chodzi o odsetek dzieci z zaburzeniami słuchu jest znacznie większa niż u noworodków, u których liczba wrodzonych zaburzeń słuchu wynosi 2-4 na 1000 urodzeń.
Warto również zauważyć, że odsetek rodziców dzieci z zaburzeniami słuchu, którzy nie zwrócili uwagi na problem zaburzeń słuchu u swoich dzieci wyniósł 59,5%, a prawie połowa dzieci ze znaczącymi ubytkami słuchu nie była przed rozpoczęciem programu pod opieką poradni audiologicznej. Potwierdza to wysuwaną od wielu lat tezę, odnoszącą się zarówno do wrodzonych zaburzeń słuchu u noworodków, jak i innych zaburzeń słuchu u dzieci starszych, że tylko systematyczne badania przesiewowe pozwalają wykryć wcześnie prawie wszystkie rodzaje zaburzeń słuchu.
Z analizy danych, które zostały zawarte w ankiecie audiologicznej wynika, że odsetek dzieci, które w badaniu ankietowym wskazały na okresową lub stałą obecność szumów usznych wyniósł 33%, co znacznie przewyższa wcześniejsze szacunki przeprowadzone w oparciu o częstość występowania szumów usznych u osób dorosłych. Wśród dzieci z zaburzeniami słuchu odsetek ten wyniósł 17,1%. Tak duży odsetek dzieci z szumami usznymi, to zapewne nie tylko skutek zaburzeń przewodzeniowych słuchu, ale również zapewne skutek wpływu hałasu środowiskowego, a w tym również skutek słuchania głośnej muzyki z różnego rodzaju odtwarzaczy. Na ewentualny wpływ hałasu środowiskowego wskazują również wyniki analiz audiogramów, z których wynika, że prawie 8% dzieci z nieprawidłowymi wynikami badań audiometrycznych posiada znaczące ubytki słuchu w zakresie wysokich częstotliwości. Badania ankietowe wykazały ponadto, że odsetek dzieci z niedosłuchem, które proszą o powtórzenie informacji wynosi 66,3%, a odsetek dzieci z zaburzeniami słuchu, które miały opóźniony rozwój mowy wynosi 12,0%.
Porównanie częstości wyników nieprawidłowych w grupie 10 087 dzieci, które miały wykonane badanie przesiewowe w okresie noworodkowym i w wieku szkolnym wykazała, że częstość zaburzeń słuchu wraz z wiekiem wzrosła ponad 55 razy.
Podsumowując, uważamy, że przyjęty model organizacyjny programu umożliwia prowadzenie badań przesiewowych w sposób masowy z właściwą kontrolą liczby i jakości wykonywanych badań. Wstępna analiza danych potwierdziła wysoką częstość zaburzeń słuchu wśród dzieci w wieku szkolnym i wykazała, że znacznie większy odsetek dzieci niż zakładano wykazuje cechy zaburzeń centralnych słuchu oraz posiada szumy uszne. Uzyskane wyniki w pełni potwierdzają konieczność prowadzenia systematycznych badań przesiewowych u dzieci w każdym wieku, ponieważ tylko wtedy istnieje możliwość wykrycia, rozpoznania i terapii zaburzeń słuchu u dzieci w wieku szkolnym.
Niewątpliwie realizacja tego unikalnego programu nie byłaby możliwa bez zaangażowania różnego rodzaju instytucji oraz osób, które brały bezpośredni udział w jego realizacji. Dlatego bardzo serdecznie dziękujemy za pomoc wojewódzkim kuratoriom oświaty, dyrekcjom i nauczycielom ze szkół podstawowych, terenowym oddziałom KRUS-u, jednostkom samorządu terytorialnego oraz koordynatorom wojewódzkim i badaczom, którzy bezpośrednio prowadzili badania w szkołach.
prof. dr hab. med. Henryk Skarżyński
kierownik Programu
dr hab. med. inż. Krzysztof Kochanek
koordynator Programu
Instytut Fizjologii i Patologii Słuchu